Artykuły
Burak cukrowy to po trzcinie cukrowej najważniejsza roślina przemysłowa, wykorzystywana do produkcji cukru na świecie. Ilość zawartego w jego bulwach sacharozy jest bardzo istotną kwestią w przypadku produkcji cukru.
W Polsce najczęstszym kierunkiem wykorzystywania buraków cukrowych jest produkcja cukru spożywczego. Bulwy buraków odznaczają się bowiem wysoką zawartością sacharozy, która jest głównym składnikiem znanego nam ze sklepowych półek cukru. Buraki cukrowe wykorzystywane są również jako pasza dla zwierząt lub kierowane do przemysłu chemicznego, jako substraty do pozyskiwania niektórych produktów.
Cukier buraczany produkowany jest z korzeni buraków cukrowych – klinowatych, białych bulw. Zbierane z pola buraki poddawane są oczyszczaniu z pozostałości gleby oraz innych zanieczyszczeń. Po umyciu bulw buraki krojone są na małe części. Niewielkie fragmenty buraków cukrowych trafiają do urządzenia zwanego dyfuzor, który dzięki wodzie o podwyższonej temperaturze do 75-85 stopni Celsjusza ługuje cukier. Proces ten pozwala otrzymać wysłodzoną krajankę oraz sok buraczany, który może zawierać nawet do 15% cukru. To właśnie otrzymany sok kierowany jest do dalszych etapów produkcji. Ciecz należy bowiem poddać procesom przefiltrowania i rafinacji. W kolejnym kroku sok buraczany jest wielokrotnie gotowany i odparowywany. Ostatnim etapem produkcji jest wirowanie soku – pozwala to na wytworzenie się kryształek cukru.
Podczas produkcji cukru krystalicznego jednym z produktów ubocznych jest melasa. Oprócz cukru ten ciemny i słodki syrop zawiera substancje, które nie zostały usunięte podczas produkcji cukru. Zawiera on od 40-50% sacharozy, której nie da się przekształcić w kryształy. Melasę wykorzystuje się w przemyśle spożywczym jako zamiennik cukru. Może być ona dodawana do wypieków lub alkoholi. Niekiedy, melasa jest również dodatkiem do pasz dla zwierząt np. koni.
Im dana roślina odznacza się większą ilością sacharozy, tym z punktu widzenia produkcji cukru jest bardziej pożądana. W celu uzyskania jak największego plonu posiadającego duży udział cennego związku chemicznego producenci powinni pamiętać o kilku zależnościach wpływających na te dwa parametry. Oczywiście, podstawową kwestią, od której zależy ilość sacharozy w buraku cukrowym, jest jego odmiana. Producenci mogą wybierać spośród odmian charakteryzujących się niską, średnią oraz wysoką ilością tego związku w bulwie. Każda odmiana dostępna na rynku charakteryzuje się innymi parametrami oraz inną odpornością na szkodniki.
Innym ważnym aspektem uprawy buraków cukrowych pod kątem produkcji cukru są odpowiednie warunki atmosferyczne, utrzymujące się podczas trwania jesieni. To właśnie na tę porę roku przypada największe gromadzenie cukru w bulwach. Podczas umiarkowanej wilgotności gleby oraz słonecznych, ciepłych dni buraki są w stanie magazynować większą ilość sacharozy. Aparaty asymilacyjne buraka cukrowego są najbardziej aktywne podczas jesieni, dlatego wtenczas dzienne gromadzenie cukru może wynosić nawet do 1,5 g.
Eksperci zaznaczają, że pogoda w okresie lata ma również duże znaczenie w przypadku plonowania buraków. Słoneczne miesiące od kwietnia do czerwca o średniej dobowej temperaturze powietrza 15-17 stopni Celsjusza stwarzają dogodne warunki do rozwoju rośliny, co również przekłada się na lepszą asymilację sacharozy.
Dużym zagrożeniem dla upraw buraka cukrowego jest chwościk buraka – grzybowa choroba wywoływana przez gatunek Cercospora beticola, przedstawiciela workowców. Patogen atakuje liście, powodując tworzenie się żółtych przebarwień, a w końcowym etapie całkowite ich zamieranie. Taki mechanizm uszkadzający liście buraków cukrowych zmusza roślinę do transportowania z korzeni składników pokarmowych, w tym również z cukru, w celu odtworzenia zniszczonych liści. W efekcie, bulwy buraków przestają rosnąć, a asymilacja sacharozy odznacza się małą wydajnością.
Z uwagi na ten fakt, bardzo ważne jest zabezpieczanie upraw przed inwazją szkodliwych patogenów, obniżających potencjał plonotwórczy roślin. W tym celu stosuje się fungicydy, które w skuteczny sposób eliminują szkodliwe choroby wywołane przez grzyby. Jednym z ekologicznych rozwiązań w walce z chwościkiem buraczanym jest wykorzystanie preparatów zawierających związki miedzi.
Na wzrost zawartości sacharozy w bulwach buraków duży wpływ ma również odpowiednie nawożenie upraw. Dostarczanie takich pierwiastków jak potas czy fosfor może przyczynić się do wzrostu zawartości cukru w burakach. Warto jednak pamiętać, żeby dostosowywać odpowiednie dawki do potrzeb roślin, tak aby nie zaburzyć optymalnego poziomu poszczególnych pierwiastków w glebie.
Na podstawie wniosków o dopłaty bezpośrednie złożonych przez rolników w 2022 roku Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oszacowała powierzchnię upraw buraka cukrowego w Polsce. Dane Agencji wskazują na około 222 131 ha, co przewyższa powierzchnię upraw buraków cukrowych w 2021 r. o 25 tys. ha. Buraki cukrowe sadzone są zazwyczaj na bardzo dobrych jakościowo glebach o I, II lub maksymalnie III klasie bonitacji.
Z uwagi na duże wymagania pokarmowe, wysoką wrażliwość na agrofagi oraz niską opłacalność produkcji, wielu gospodarzy odchodzi obecnie od uwzględniania buraków cukrowych w swoim zmianowaniu. Duże nasilenie się takich pasożytów jak wcześniej wspomniany chwościk buraka, który powoduje przyorywanie porażonych liści, uprawa buraka cukrowego co 2-3 lata oraz wysokie temperatury odnotowywane na przestrzeni lata zniechęcają rolników do uprawy buraków cukrowych.